Die fraude bij testbedrijf Spoedtest? Dat bleek geen fraude te zijn

Het „sterke vermoeden” van fraude met vaccinatiebewijzen bij Spoedtest bleek ongegrond. Maar niet alles ging goed bij het bedrijf.

Twee dagen nadat demissionair minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, CDA) sprak over „sterke vermoedens” van fraude bij een commercieel coronatestbedrijf met „onder meer ten onrechte afgegeven vaccinatiebewijzen” is van die beschuldiging weinig over. Die fraude bij het bedrijf Spoedtest is, zo schrijft de minister donderdag, bij nader inzien „niet met zekerheid vast komen te staan”.

Hoe anders was de toon van het ministerie eerder deze week. Maandag werd op basis van digitaal forensisch onderzoek aangifte gedaan tegen het testbedrijf. Fraudeurs, zo schreef De Jonge streng, hangt een celstraf tot zeven jaar boven het hoofd. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) was op de hoogte gebracht van „het afwijkende handelen” – met mogelijk tuchtrechtelijke gevolgen voor de betrokken artsen.

Andere bedrijven stonden al klaar om werknemers en locaties over te nemen

Het bericht had direct gevolgen voor Spoedtest, zegt directeur Rasmus Emmelkamp donderdag: Spoedtest biedt op kosten van de overheid coronatests aan burgers aan. Ongevaccineerden kunnen zo een negatief testbewijs krijgen, dat dient als tijdelijk toegangsbewijs in de CoronaCheck-app. Maar na de aangifte werd het bedrijf uit het systeem gegooid en stond Spoedtest stil. Andere testaanbieders informeerden al bij Emmelkamp of zij locaties of personeel over konden nemen.

De afsluiting duurde twee dagen. Onderzoek naar fraude met de QR-codes blijkt lastig. Spoedtest heeft waarschijnlijk geen valse vaccinatiebewijzen, maar „op grote schaal” herstelbewijzen afgegeven, concludeert het ministerie van Volksgezondheid na overleg met Spoedtest en het opnieuw „nalopen” van de resultaten van het onderzoek. „Dat mag nog steeds niet”, zegt een woordvoerder. „Maar het is wel van een heel andere orde dan we maandag dachten. Dat betekent dat er andere acties moeten komen en we het bedrijf daarom weer aangesloten hebben.”

Het probleem bij Spoedtest lijkt vooral administratief in plaats van frauduleus, ook omdat het ministerie vooralsnog geen reden heeft om aan te nemen dat de herstelbewijzen zonder coronatest afgegeven zijn.

Speeksel en snot

Rond het testen voor toegang is een gigantische industrie ontstaan waarin tientallen bedrijven in opdracht van de overheid de coronatests uitvoeren. Afgelopen week werden meer dan 660.000 testafspraken gemaakt, meldt Open Nederland, de stichting die het toegangstesten coördineert. Op sommige dagen voeren de zevenhonderd testlocaties – terwijl de teststraten van de GGD dreigen te bezwijken onder de grote vraag – meer dan 150.000 tests per dag uit. De kosten lopen inmiddels in de honderden miljoenen euro’s.

Op de testlocatie van Spoedtest in Amsterdam-West is het rustig. Achter de witte scheidingswanden van de teststraat leidt directeur Emmelkamp (39) door een deur naar een drukke kantoorruimte waar tientallen mensen aan het werk zijn. Ze staan testers te woord, geven resultaten door aan de GGD en coördineren de chauffeurs die langs de honderd teststraten rijden om afgenomen speeksel en snot naar analyse-apparaten te brengen. Emmelkamp, van origine horeca-ondernemer, heeft meer dan tweeduizend werknemers in dienst en is met 105 testlocaties een van de grotere aanbieders van toegangstesten.

Webportaal

De vermoedens van fraude draaien om het gebruik van het invoersysteem HKVI (Hulpverleners Kunnen Verklaringen Invullen), legt Emmelkamp uit. Dat webportaal werd deze zomer door het ministerie van Volksgezondheid in het leven geroepen om sneller QR-codes aan te maken. HKVI moest de digitale administratie van huisartsen, die soms niet aansloot op die van het RIVM, omzeilen. Zonder het systeem dreigden gevaccineerden lang te moeten wachten op een coronatoegangsbewijs of internationale QR-code. Iedere BIG-geregistreerde zorgverlener kan zich aanmelden om daar onder eigen medische verantwoordelijkheid vaccinatie-, herstel en testbewijzen aan te maken voor gebruik in de CoronaCheck-app.

Via het HKVI-portaal voerde een arts van Spoedtest samen met een handvol anderen die daar toestemming voor hadden inderdaad de herstelbewijzen door, zegt Emmelkamp. Het leek logisch. Mensen die bij zijn teststraten positief testten en daarna bij de GGD aanklopten voor een herstelbewijs kregen te horen dat een herstelbewijs alleen afgegeven kon worden door de organisatie die hen getest had.

Dat geschil leidde tot mailwisselingen tussen Spoedtest en medewerkers van GGD-regio’s. Emmelkamp wilde het „onduidelijke” HKVI-portaal niet gebruiken, maar werd daartoe naar eigen zeggen verplicht door de GGD. „In hetzelfde systeem kan je ook vaccinatiebewijzen invoeren, maar daar hebben wij geen enkel belang bij.” Emmelkamp laat ter illustratie een e-mail zien van een GGD’er die op het HKVI wijst en de verplichting om herstelverklaringen te verlenen.

‘Oog en oor’ voor schade

De route via het HKVI is sinds half oktober niet meer nodig. Een positieve PCR-test leidt sindsdien na elf dagen automatisch tot een herstelbewijs. Tot die tijd moest iemand zich eigenlijk laten hertesten bij de GGD om een herstelbewijs te bemachtigen.

Het ministerie heeft begrip voor de uitleg van Emmelkamp, maar wijst erop dat „de GGD niet hun opdrachtgever is”. Bovendien staat in de contracten dat de testbedrijven géén herstelverklaringen af mogen geven. „Het is dan misschien nog wel te begrijpen waarom je het doet, maar dat maakt het niet rechtmatig. Als grote testaanbieder heb je de verantwoordelijkheid om op de hoogte te zijn van de regels waaronder je opereert,” zegt een woordvoerder. Voor de door Spoedtest geleden schade zal het ministerie „oog en oor” hebben.

Spoedtest heeft na overleg met het ministerie het gebruik van HKVI gestaakt en een verbeterplan ingediend, zegt Emmelkamp. „Wij zijn altijd van mening geweest dat de verdenking die op ons rustte ongegrond was. Iedereen is opgelucht dat de ernstige beschuldiging is ontkracht.”

Dit artikel is verschenen in het NRC.